استان لرستان، در غرب کشورمان جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی بسیاری را در خود جای داده است. سابقه تاریخی لرستان به هزاران سال پیش باز می گردد و کشف ابزارآلات و آثار باستانی مفرغی در غارهای متعدد این استان حکایت از پیشینه کهن آن دارد. قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست در خرم آباد مشهورترین نماد تاریخ باشکوه این منطقه است و پل دختر در شهرستان پلدختر، قلعه دختر و غار باستانی پشتکوه در شهرستان الیگودرز از دیگر جاذبه های تاریخی این خطه هستند. در کنار اینها لرستان برای طبیعت یگانه خود نیز بسیار مشهور است و برخی حتا از آن به عنوان پایتخت طبیعت ایران یاد می کنند. از میان برترین جاذبه های طبیعی این استان می توان به آبشار بیشه دورود، آبشار آب سفید الیگودرز و دریاچه کیو خرم آباد اشاره کرد.
چرا سفر به دریاچه گهر؟
- دریاچه کوهستانی گهر، با آب زلال و شفاف و طبیعت بکر خود یکی از بزرگترین دریاچه های آب شیرین کشور است.
- اگر از علاقه‌مندان به کوهنوردی هستید، صعود به قله های مرتفع اشترانکوه را که به آلپ ایران مشهور است و دریاچه را در برگرفته، هرگز از دست ندهید.
- گهر از بهترین مکان ها برای صید ماهی قزل آلاست.
آشنایی با دریاچه گهر | نگین اشترانکوه
خطه کوهستانی لرستان از زیباترین استان های کشورمان است که جاذبه های طبیعی بی نظیری را در خود جای داده و هر ساله بسیاری، در جستجوی آرامش و طبیعت ناب و بکر به این خطه تماشایی سفر می کنند. یکی از دیدنی‌ترین جاذبه های این استان دریاچه آب شیرین و دایمی گهر است که در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان دورود قرار گرفته و محصور در میان کوه های سر به فلک کشیده اشترانکوه در ارتفاع ۲۳۵۰ متری از مسافران دلبری می کند. دریاچه گهر که به نام نگین اشترانکوه نیز از آن یاد می شود، خود از دو دریاچه گهر بزرگ (کله گهر یا گهر بالا) و گهر کوچک (پایین یا دوم یا کره گهر) تشکیل شده است. در انتها جالب است بدانید گهر در گویش محلی به معنای آب جمع شده در گودی است که عمق زیادی دارد و ساکن به نظر می رسد. در ادامه بیشتر با این دریاچه آشنا می شویم.
آشنایی با گهر بزرگ و کوچک
همان طور که گفته شد، دریاچه گهر از دو دریاچه گهر بزرگ و کوچک تشکیل شده است:
* گهر بزرگ
عمق دریاچه ۸۵ هکتاری گهر بزرگ بین ۴ تا ۲۸ متر متغیر است. این دریاچه با ۱۵۰۰ متر طول و عرض بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ متر، شکوه خاصی به رشته کوه زاگرس و مناظر طبیعی اطراف خود داده است. آب دریاچه گهر بزرگ زلال و عاری از کدورت است و به دلیل بازتاب و شکست نور در آب، فیروزه ای رنگ دیده می شود. دریاچه به اندازه ای شفاف است که در قسمت های کم عمق می توان به راحتی کف دریاچه را تماشا کرد و از زیبایی آن لذت برد. گهر بستری سنگی دارد و آب با حجم ۱۰ فوت مکعب بر ثانیه داخل آن شده و با حجم ۲۰ فوت مکعب بر ثانیه از آن خارج می شود. دلیل افزایش حجم آب به هنگام خروج، وجود چند چشمه در قسمت انتهایی دریاچه است. آب دریاچه گهر بیشتر از رودخانه ای به نام تاپله تامین می شود. این رودخانه ابتدا وارد گهر کوچک شده و سپس به دریاچه گهر بزرگ می ریزد و از انتهای آن به سوی دره جاری می شود. علاوه بر این، تعدادی رودخانه فصلی و برف چال های بزرگ و کوچک نیز آب دریاچه را تامین می کنند.
دریاچه بزرگ خود به دو بخش ساحلی ماسه ای و صخره ای تقسیم شده است. بخش ماسه ای آن در غرب و شرق دریاچه قرار گرفته است و باقی نقاط، ساحلی صخره ای دارد. در سال هایی که میزان بارش برف زیاد است سطح دریاچه یخ می زند و مناظر بدیع و بسیار زیبایی به وجود می آورد. دریاچه گهر علاوه بر ویژگی های زیست محیطی خود، به دلیل زیست بوم و محیط طبیعی که در آن قرار گرفته نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است و در این سال ها تاکید بسیاری بر حفظ آن صورت گرفته است.
* گهر کوچک
دریاچه گهر کوچک در حدود دو کیلومتری دریاچه گهر بزرگ قرار گرفته و توسط درختان بید احاطه شده است. با ۴۰ دقیقه پیاده روی می توان از گهر بزرگ به گهر کوچک رسید. این دریاچه ۵ هکتاری آبی به نسبت شفاف دارد و عمق آن نیز تقریبا به دو متر می رسد. اگر کمی دقت کنید می توانید بازی ماهی ها را در کف دریاچه ببینید.
دیدنی و تفریحات
بسیاری برای لذت بردن از تماشای زیبایی های دریاچه و طبیعت بکر پیرامون آن کوله بار می بندند و راهی این منطقه می شوند. در کنار این می توان از دیدنی ها و تفریح های دیگری که در این مکان فرح‌بخش وجود دارد نیز لذت برد.
این نکته را فراموش نکنید
دریاچه گهر، یکی از جاذبه های محبوب گردشگری طبیعی است و گفته می شود سالانه هزاران نفر از این مقصد زیبا دیدن می کنند. این موضوع موجب فرسایش شدید خاک و نابودی تدریجی جنگل های اطراف دریاچه و پوشش گیاهی آن شده است. به همین دلیل مدیریت دریاچه و اداره محیط زیست استان لرستان از گردشگران درخواست دارد تا از بوته کنی، قطع درختان، شکستن شاخه های آن، چیدن گل ها و ایجاد معابر جدید خودداری کنند.
۱- قایق سواری
از تفریح های مفرح در زمان سفر به دریاچه گهر، قایق سواری است که نباید آن را از دست دهید؛ رفتن به میان دریاچه ای با آب زلال می تواند خستگی راه را از تنتان خارج کند.
البته باید توجه داشته باشید که در این دریاچه تنها می توانید از قایق های بادی استفاده کنید و اینکه خودتان باید تجهیزات قایق بادی را همراه ببرید.
- ماهی گیری
یکی از تفریح هایی که در دریاچه گهر طرفداران زیادی دارد ماهی گیری به ویژه صید ماهی قزل آلا است. البته باید بدانید صید ماهی تنها به وسیله تک قلاب و تنها با همراه داشتن مجوز و پروانه صید از واحد محیط زیست مستقر در غرب دریاچه امکان پذیر است. 
*نکته
ماهی گیری تا اواسط خرداد ممنوع است و از این زمان تا اواخر تابستان می توانید برای ماهی گیری به دریاچه گهر سفر کنید.
۳- پیاده روی، راه پیمایی، دوچرخه سواری و عکاسی
به مانند هر جاذبه طبیعی دیگر، در گهر نیز می توانید از پیاده روی در طبیعتی دلربا، راه پیمایی در اطراف دریاچه، عکاسی از چشم اندازهای بی نظیر و زلال آب دریاچه لذت ببرید. در کنار این ها گروهی از علاقه مندان به طبیعت، با دوچرخه های حرفه ای خود به گهر سفر می کنند و در مسیرهای دوچرخه سواری اطراف دریاچه از تماشای دیدنی ها لذت می برند.
۴- کوه پیمایی
همان طور که پیشتر نیز گفتیم، دریاچه گهر در میان کوه های زاگرس و در منطقه کوهستانی و حفاظت شده اشترانکوه قرار گرفته است. اگر از علاقه‌مندان و دوست داران کوه و طبیعت آن هستید، کوه نوردی در دامنه این مناطق می تواند خاطره های خوشی برای شما به ارمغان بیاورد.
البته باید توجه داشته باشید که برای رسیدن به دریاچه نیاز است تا قسمتی از مسیر را کوه پیمایی کنید.
۷- شکار ممنوع
دریاچه و کوه های اطراف آن زیستگاه حیوان های بسیاری مانند پرندگان، حشرات و پستانداران مختلف است. این موضوع شاید بسیاری را برای شکار به این منطقه روانه کند؛ اما باید بدانید که صید، شکار و آزار و اذیت موجودات زنده و حمل هر گونه سلاح ممنوع است.
به احتمال زیاد عکس های زیادی از شنای افراد در دریاچه گهر دیده باشید؛ اما باید بدانید که شنا در این دریاچه ممنوع است و اداره محیط زیست استان لرستان و مدیریت مجموعه اجازه شنا به گردشگران را نمی دهد.
* بهتر است بدانید سال ۱۳۹۵ جسد یکی از هموطنان‌مان که ۹ سال قبل در دریاچه غرق شده بود از آب گرفته شد. شاید شنا در دریاچه گهر ظاهری فریبنده و وسوسه انگیز داشته باشد اما خطراتی از این دست نیز در خود دارد که باید برای جلوگیری از آن ها به مقررات و توصیه های نهادهای مسوول گوش فرا دهید. برای این شهروند، سنگ قبری نیز در کنار دریاچه قرار داده شده است. امیدواریم سرگذشت دردناک این هموطن‌مان مانع از تکرار اشتباه های دیگران شود.
کجا بمانیم؟
مسیر رسیدن به دریاچه گهر طولانی است و اگر از نقاط دور بخواهید به این مکان سفر کنید، بهتر است طوری برنامه‌ریزی کرده که حداقل یک شب را در کنار دریاچه بمانید. برای این کار باید لوازم کمپینگ و شب مانی را با خود به همراه داشته باشید تا سفرتان لذت بخش تر و راحت تر باشد. در بخش هایی از ساحل دریاچه مکان هایی برای چادر زدن درست شده است؛ اما قبل از برپایی چادر لازم است چند نکته را رعایت کرده و در خاطر داشته باشید تا به مشکلی برنخورید.
*قبل از جانمایی و آماده کردن لوازم کمپینگ باید خود را به مدیریت دریاچه معرفی کنید.
*از روشن کردن آتش جدا خودداری کنید. برای تهیه غذا و گرم شدن از وسایل گازسوز مسافرتی مشابه استفاده کنید و آن ها را دور از تنه، شاخه و برگ درختان قرار دهید.
*چادرهای خود را تنها در محل های تعیین شده مستقر کرده و در بالادست دریاچه و اقامت شبانه در این بخش جدا خودداری کنید.
*زباله، مواد تجزیه پذیر و ناپذیر مانند انواع پلاستیک، قوطی فلزی، شیشه و ... را جمع آوری کرده و در کیسه های زباله مناسب قرار داده و به ایستگاه های جمع آوری زباله تحویل دهید.
*در اطراف دریاچه گله هایی از گرازهای وحشی زندگی می کنند که بعضی اوقات در ساعت های پایانی شب به دریاچه نزدیک می شوند و از لابه‌لای چادرهای مسافران عبور می کنند. آن ها تنها به دنبال غذا هستند، پس نترسید. برای احتیاط اگر داخل چادر هستید بیرون نیایید و اگر بیرون چادر هستید به گراز ها نزدیک نشوید چون امکان دارد حمله ور شوند.
*ظروف و لباس های خود را تنها در مکان هایی که در پایین دست دریاچه برای این کار پیش بینی شده است، بشویید.
*بهتر است برای چادر زدن سمت غرب دریاچه را انتخاب کنید که دارای نگهبانی، برق و سکوی چادر زدن است.
*حتما برای اقامت در کنار دریاچه چادر همراه داشته باشید؛ اما اگر نتوانستید چادر همراه ببرید نگران نباشید، هلال احمر می تواند در این زمینه به شما کمک کند. البته توجه داشته باشید هلال احمر تنها در تابستان در اینجا اقامت دایم دارد.
*آذوقه چند روز اقامت خود را حتما از قبل تهیه کرده و همراه داشته باشید
امکانات
کنار دریاچه یک سری امکانات برای رفاه گردشگران ایجاد شده است که البته با توجه به حجم گردشگران کافی به نظر نمی رسد. از جمله این امکانات می توان به سرویس بهداشتی کنار دریاچه، پاسگاه نیروی انتظامی، کمپ اداره محیط زیست، کمپ موقت تابستانی هلال احمر، سیستم روشنایی و آب آشامیدنی اشاره کرد.
بهترین فصل سفر
گهر در مناطق کوهستانی و مرتفع رشته کوه های زاگرس قرار گرفته و میزان بارش در این منطقه حدود ۵۰۰ تا ۹۳۳ میلی متر بوده که بیشتر این بارش ها به صورت برف است. بهترین زمان بازدید از دریاچه گهر اواخر فصل بهار تا اواسط تابستان است؛ اما باید بدانید که شب های دریاچه سرد می شود. نکته ای که باید قبل از سفر به گهر حتما در نظر داشته باشید، چک کردن وضعیت آب و هوا و راه هاست.
بهار: ماه ابتدایی بهار به دلیل سرمای هوا و وجود برف بر قله های اشترانکوه برای سفر خانوادگی و طبیعت گردی چند روزه چندان مناسب نیست. اگر در ماه فروردین و اوایل اردیبهشت به این منطقه سفر می کنید بهتر است تجهیزات زمستانی همراه داشته باشید و با آمادگی کامل سفر کنید. از اواسط اردیبهشت، اندک اندک هوا گرمتر شده و زمین از خواب زمستانی در می آید. اواخر اردیبهشت تا پایان خرداد تمام مسیر پوشیده از شقایق های رنگی و لاله های واژگون است و بهشتی زمینی پیش پای مسافران گسترده می شود.
تابستان: تابستان دریاچه گهر و ارتفاعات اشترانکوه بهترین زمان سفر به این نقاط است. هوای مطبوع کوهستان، چشم اندازهای بی نظیر از طبیعت و آبی دریاچه زیر نور آفتاب پیشنهادی نیست که بتوان آن را رد کرد. البته اگر در این سفر دنبال آرامش هستید بهتر است در زمانی دیگر از دریاچه بازدید کنید زیرا دریاچه در تابستان بسیار شلوغ می شود.
پاییز: پاییز دریاچه گهر سرد است و در ماه های پایانی این فصل حال و هوایی زمستانی می گیرد بنابراین باید با تجهیزات کامل به این جاذبه سفر کنید.
زمستان: اگر بارش برف در دریاچه و ارتفاعات اطراف زیاد باشد، دریاچه در این فصل یخ می زند و کار صعود و رسیدن به دریاچه برای افراد غیر حرفه ای غیر ممکن می شود. این فصل از سال بیشتر کوه نوردان حرفه ای با تجهیزات حرفه ای و آموزش هایی کامل به اشترانکوه و دریاچه گهر می روند.
نحوه شکل گیری
در مورد نحوه شکل گیری دریاچه گهر گفته شده است که به احتمال زیاد پس از وقوع زلزله بزرگ سیلاخور (۱)، دره رشته کوه اشترانکوه با ریزشی عظیم بسته شد و دریاچه در میان این دره شکل گرفت. زلزله سیلاخور یکی از بزرگترین زمین لرزه های ایران است که در ۳ بهمن ۱۲۸۷ اتفاق افتاد و با ۷.۳ ریشتر قسمت های بزرگی از استان لرستان مانند شهر بروجرد و دورود را لرزاند. بررسی ها نشان می دهد دو توده از دامنه های شمال و جنوب دریاچه در حرکتی ناگهانی در جهت غرب و شرق، در محل سرریز خروجی دریاچه به سمت هم حرکت می کنند. این امر باعث می شود بستر طبیعی گهر مسدود شود و دریاچه شکل بگیرد. دریاچه کوهستانی گهر امروزه بر گسل زاگرس قرار دارد.
دسترسی به دریاچه گهر
راه دسترسی به دریاچه گهر از دو شهر دورود و الیگودرز امکان پذیر است. در این قسمت به بررسی هر دو مسیر دسترسی به این دریاچه می پردازیم.
۱) از دورود
پس از رسیدن به دورود شما باید از این شهر به سمت روستاهای درب آستانه و شاه پیر والی بروید و از این مکان راه خود را به سمت چشمه خیوه که در ۱۷ کیلومتری شهر دورود قرار دارد ادامه دهید. تا این قسمت از مسیر، جاده آسفالته است و شما می توانید با استفاده از اتومیبل شخصی یا مینی بوس خود را به این مکان برسانید. از چشمه خیوه تا دریاچه گهر ۱۸ کیلومتر مسافت مالرو پیش روی شماست که می توانید آن را با کوهنوردی (راه پیمایی) یا استفاده از قاطر و اسب طی کنید. مسیر دورود تا دریاچه گهر ممکن است جاذبه های طبیعی کمتری داشته باشد؛ اما امنیت و راحتی آن بیشتر بوده و به همین دلیل برای خانواده ها و طبیعت گردان آماتور بهتر است.
۲) از الیگودرز
راه الیگودرز تا دریاچه گهر سه ساعت و نیم راه ماشین رو و یک ساعت و نیم راه پیاده دارد. این مسیر سخت تر و کوهستانی تر از مسیر دورود است ولی جاذبه های طبیعی فراوانی دارد که در چند سال اخیر مورد توجه دوست داران کوه نوردی به ویژه کوه نوردان حرفه ای قرار گرفته است. برای این کار باید از شهرستان الیگودرز حرکت کرده و مسیر ۶۵ کیلومتری ماشین رو را ادامه دهید. البته توجه داشته باشید که این راه برای ماشین های معمولی چندان مناسب نیست و بهتر است با تجهیزات کامل راهی این مسیر شوید. روستاهای جوشان، ززم، برم، خان آباد و چشمه پر در راه دیده می شوند. پس از گذر از این روستاها، دشتی زیبا و وسیع در برابرتان قرار می گیرد که در اردیبهشت ماه پوشیده از لاله های واژگون است. ادامه راه پس از این خاکی و ناهموار است. ۲۰ کیلومتر از مسیر ماشین رو را که طی کنید به تپه تاپله می رسید. اینجا جایی است که باید ماشین خود را متوقف کنید زیرا مسیری ۷ کیلومتری از پیاده راه کوهستانی در برابر شماست. در ابتدای راه، روستای طیان در برابر شما قرار دارد و از اینجا می توانید مسیر را به سمت دریاچه ادامه دهید. در سمت چپ مسیر شما، رودخانه گهر جاری است و قله های اشترانکوه نیز در سمت راست راهتان دیده می شود. پس از ۵ کیلومتر طی مسیر، در ابتدا دریاچه گهر کوچک را محصور در درختان بید خواهید دید و سپس ۲ کیلومتر بالاتر، کرانه دریاچه گهر در برابر چشمان شما قرار می گیرد.
