این غار آهکی بزرگ و مخوف که هنوز بخشهایی از آن کشف شده است از عجایب و شگفتی های طبیعت اطراف سهند است که در نزدیکی آن آثار حضور ۲۰۰ هزار ساله بشری (عصر حجر) کشف شده است. چنین نظر می دهند که غار کبوتر مراغه از جمله مهمترین و جالب ترین غارهای خاکستری جهان است که نظیرش در چند ایالت آمریکا وجود دارد. این غار که مورد توجه غارنوردان است دارای چاه هایی تا عمق 48 متر نیز میباشد. تاکنون 8 تالار در این غار شناسایی شده که برخی دارای تجمع آبی است. این غار محل تجمع جاندارانی از جمله خفاش میباشد.
ورودی غار که یک تالار بزرگ است با کف خاکستری و خشک و سنگهای معقری مسقف شده است. در سمت راست تالار یک دالان 3 متری که راه ورود به تالار دوم می باشد وجود دارد. در این تالار باید احتیاط لازم را داشته باشیم چرا که 4 حلقه چاه کنار هم در کف این تالار نمایان و لبه های پرتگاهی دارند. چاه شماره یک 15 متر، چاه شماره دو 38 متر، چاه شماره سه 20 متر و چاه شماره چهار 25 متر می باشد. برای فرود از چاه شماره دو باید 9 متر تراورس را انجام داد، که این تراورس توسط طناب ثابت گذاری می شود. در بالای دهانه چاه شماره دو یک شکاف 2 متری وجود دارد. از شکاف که به طرف بالا میروید به یک تالار زیبا بنام تالار معبد میرسید و بعد از پیمایش حدودا 100 متر به یک چاه 6 متری دیگری میرسید که بعد از وارد شدن به چاه یکی از تالارهای بزرگ و فعال غار نمایان می شوید که انواع استالاکمیت ها و آبگیرهای کوچک چشم نوازی می کنند، که متأسفانه این تالار مورد بی رحمی گردشگران غار واقع شده است. بعد از بازدید و برگشت از تالار به سمت چپ ورودی می رویم و از سربالایی 3 متری بالا رفته و به یک تالار کاملا خشک می‌رسیم. در طرف دیگر تالار یک چاه به عمق 18 متر قرار دارد که به دهانه چاه شماره 2 ختم می شود. پس از بازدید از طبقات 1 و 2 از چاه شماره دو که به عمق 38 متر است فرود رفته و به تالار بزرگ دیگری به نام تالار غمگین می رسیم.
گردش و بازدید از این تالار که متشکل از دالانهای فرعی، شیب ها و سربالایی های زیادی می باشد، بیش از 2 ساعت وقت نیاز دارد. در امتداد این تالار پس از پائین رفتن از سنگ های بزرگ و رد کردن شیب های لغزنده به یک تالار بزرگ دیگر به نام تالار آینه وارد شده و پس از بازدید در انتهای تالار از شیبی که بسیار لغزنده است پائین رفته و به دهانه یک چاه 20 متری می رسیم. فرود این چاه در فضا صورت میگیرد و پس از فرود به انتهای غار به تالار دیگری می‌رسیم که ورودی این تالار بسیار لغزنده بوده و ارتفاع کمی دارد که باید پا مرغی وارد شویم. این تالار زیباترین و جوانترین تالار این غار بوده و فعالیت غار به وضوح مشاهده می شود. سطح تالار گلی و لغزنده بوده و استالاکتیت و استالاگمیت جوان و سنگ های بزرگ در انتهای تالار در اثر زلزله ریزش کرده اند به چشم می خورند. هوای این تالار مرطوب می باشد. در سمت چپ تالار یک شیب وجود دارد که به حوضی که به حوض کوثر معروف است ختم می شود. اندازه حوضچه 1 در 3 و عمقش 1 متر می باشد. در سمت راست تالار یک سربالایی لغزنده وجود دارد کهما را به حوض داود هدایت می کند. این حوض در زیر سنگ هایی قرار دارد که به راحتی قابل دید نمی باشد که برای دسترسی به حوض باید از زیر سنگ های ریزشی به صورت پا مرغی حرکت کرد. انتهای این تالار به علت ریزش سنگ بن بست به نظر می رسد.
اهمیت غار کبوتر به خاطر وجود چاه های عمیق و مخوفی است که به صورت تنوره های سنگی و تالارهای بزرگ دیده می شود. این غار بیش از غارهای دیگر مورد توجه غارشناسان، محققان و کوهنوردانی است که همه ساله برای بازدید از آن به این منطقه سفر می کنند. چنین نظر می دهند که غار کبوتر مراغه از جمله مهمترین و جالب ترین غارهای خاکستری جهان است که نظیرش در چند ایالت آمریکا وجود دارد و احتمال می رود تحقیقات زمین شناسی و بررسی های علمی در آینده وجود خاکستر در تالار اول و دوم را روشن سازد.
وجه تسیمه
بعلت تجمع کبوتران وحشی در دهانه غار به نام غار کبوتر شناخته میشود.
آدرس: آذربایجان شرقی٬ مراغه٬ ۴ کیلومتری ایستگاه راه آهن مراغه٬ بعد از روستای تازه کند سفلی
