مسجد صاحب‌الامر یا مسجد شاه طهماسب یکی از مساجد قدیمی و کهن شهر تبریز است که در مرکز این شهر و در میدان صاحب‌آباد قدیم شهر تبریز واقع شده‌بود. این بنا توسط شاه تهماسب یکم بنیاد نهاده شده‌است و در آغاز متعلق به‌وی بوده‌است. بنای صاحب الامر مربوط به دوره صفوی است و در تبریز، انتهای خیابان دارئی، خیابان شکلی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۱۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا دارای یک گنبد و دو مناره است که شکل گنبد و مناره‌ها با سایر مساجد تفاوت بسیاری دارد. از زمان شاه تهماسب یکم، تنها دو تاق مرمرین در این مسجد باقی‌مانده‌است که جنبهٔ تاریخی دارند. در کنار یکی از تاق‌ها، سنگ‌نبشته‌ای مرمرین و در بالای تاق دیگری، سورهٔ «الجن» نوشته شده‌است.
در 1265 ه.ق ، حادثه ای در اين مسجد روی داد که عوام الناس را که به علت بنای نخستين اين مسجد از طرف پادشاه شيعهء صفوی بدان علاقمند بودند بيشتر علاقمند ساخت.
نادر ميرزا در اين خصوص می نويسد:
قصابی در وسط ميدان صاحب الامر می خواست گاوی ذبح کند،گاو از زير دست وی در رفت و به مقام صاحب الامر گريخت، قصاب ريسمانی برد و در گردن گاو انداخت تا او را بيرون بکشد، گاو زور داد و قصاب به زمين خورد و در حال قالب تهی کرد. در اين حال حال بانگ صلوات مردم بلند شد و اين امر معجزتی تلقی گرديد. بازار را تا يکماه آذين بستند، تبريزشهر صاحب الامر به شمار آمد و مردم خود را از پرداخت ماليات و توجه به حکم حاکم معاف دانستند.گاو را به منزل آقا مير فتاح بردند، مردم دسته دسته با نذر و نياز به زيارت گاو رفتند و به شرف سم بوسيش نائل گرديدند. در ظرف يک ماه موئی بر بدن گاو باقی نماند و همه به تبرٌک رفت.
مسجد نيزمورد عنايت خاص قرار گرفت، کور و گنگ و لنگ غرفه ها و شاه نشين های آن را پر کرد.هر روز معجزه و آوازه ای تازه بر سر زبانها افتاد، بزرگان پرده و فرش و ظرف می فرستادند، کنسولگری انگليس هم چهل چراغی فرستاد که هم اکنون زير گنبد مسجد ويزان است.
حشمت الدوله حاکم شهر از بيم عوام درمانده بود، قضا را گاو مرد و غوغا اندکی فرو نشست، اما از برکت وجود عوام نان غوغائيان مدتها تو روغن بود.
در 1266 ه. ق ، ميرزا علی اکبر خان مترجم کنسولگری روس که مردی ثروتمند بود به آئينه بندی قسمتی از بقعه و دهليز و تعميرات آن اقدام کرد و صحن و مدرسهء کنونی را احداث و موقوفاتی برای آنها تعيين نمود.
يکبار نيز در سال 1326 شمسی از محل عطايای شاهانه تعميراتی در قسمتهای مختلف آن مدرسه به عمل آمد اما افسوس کع عدم توجه شهرداری اين بنا را نيز مانند چند بنای جالب اين شهر از بين برد، ناگفته نماند که در مدخل دهليز و اندرون بقعه دو طاق مرمری از زمان شاه طهماسب صفوی باقی و پا برجاست.
بلندی طاق مرمری مدخل دهليز يا کفشکن که از بيرون نظر هر بيننده ای را به خود جلب می کند 5/3 متر است. اين طاق از سه قطعه سنگ ترکيب يافته است، دو پايه و يک طاق بزرگ يکپارچه به عرض 220 و بلندی 175 سانتی متر. بلندی پايه ها 175 و عرض آنها 32 سانتی متر است. سطح بيرونی طاق و پايه ها را گل و بوته و اسليمی و ختائی برجستهء دل انگيزی پوشانده است و فقط در بالای طاق، عبارت« بسم الله الرحمن الرحيم» در وسط ترنج بيضی شکل منکسری به خط ثلث نقر گرديده است.
سنگنبشتهء مرمرينی که در جانب شمالی اين طاق بر روی ديوار نصب شده 40 سانتيمتر و بلندی 120 سانتيمتر عرض دارد و مطالب ذيل به طور برجسته در آن حک شده است:« چون همگی توجه عاطر خير تاًثير همايون ما به حصول مطالب و رفاهيت کافهء رعايا و بر دفع ورفع بدع و نامشروعات متعلق و مصروف است لهذا شمه ای از عنايت نيرٌ شاهانه بر ساحت حال رعايای دارالسلطنهء تبريز پرتو انداخته، تمغای کيالٌی برنج و زغال بازار را منع فرموديم و بر حکام و کلانتران و متصديان و مستاًجران و مستوفی و مقطعی وجوه آنجا ابواب باز يافت و اخذ تمغاوات مذکوره را مسدود».
بلندی طاق مرمری مدخل بقعه 3 متر و عرض آن 180 سانتيمتر است. اين طاق نيز سه پارچه است، دو پايه و يک طاق، بلندی پايه ها 150 و عرض آنها 30 سانتيمتر است که قسمت اصلی طاق برروی آنها استوار شده و در بالای آن عبارات« قال الله تبارک و تعالي: و ان المساجد لله، فلا تدعوا مع الله احداً، و لمٌا قام عبدالله يدعوه کادوا يکونوا عليه لبداً . کتيبه علاالدين».
اين کتيبه همچنانکه از رقم آن نيز معلوم می شود به خط علاءالدين تبريزی خطاط معروف زمان شاه طهماسب صفوی است.
قسمتی از سنگهای مرمری که در بنای اصلی به کار رفته بود پله و سنگ فرش آستانه و دهليز بقعه را تشکيل می دهد. در وسط بقعه صندوق چوبی مشبکی گذاشته اند که معمولاً روی قبر گذاشته می شود ولی زير آنقبری وجود ندارد و فقط وسيله ای است برای اغوای عوام و جلب آنان به زيارت بقعه.
ديوار های داخلی بقعه يا به عبارت بهتر مسجد، تزئينات متعددی دارد که از آن جمله است کتيبه های برنزی برجسته ای متضمن عبارات « يا مفتح الابواب، يا من مفتح هوالابواب و به ثقتی و فتوحي، يا کافی المهمات، الهم صل علی النبی محمد المصطفی و علی المرتضی و فاطمة البتول والحسن و الحسين و علی و محمد الباقر» در دست راست و عبارات « يا رفيع الدرجات، يا قاضی الحاجات، جعفرالصادق و موسی الکاظم و علی و التقی و علی و الحسن و المهدی صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين، فی 1201 من الحجرة» در دست چپ.
سالها قبل از وقوع معجزهء پناهنده شدن گاو، در بين عوام الناس شايع بوده که کسی حضرت امام عصر(ع) را به روًيا و يا به عيان در محراب آن مسجد ديده است ، از همان زمان بر جلو محراب نرده ای کشيده وپرده ای انداخته اند که چشم کسی بدان نيفتد و پای احدی بدان نرسد.
مسجدی نيز در جانب شمالی دهليز بقعه واقع شده است که آن مسجد صاحب الامر يا مسجد شيخان يا مسجد ثقةالاسلام گويند. اين مسجد در ساليان پيش رونقی داشت اما اکنون متروک است و جز چند صباحی از ماههای محرم داير نيست. تکميل بنای مزبور در سال 1265 ه. ق ، اتفاق افتاده و امامت آن با مرحوم ميرزا محمد شفيع ثقة الاسلام پيشوای شيخيه( جد مرحوم ثقة الاسلام شهيد) بود.
در تاريخ هزار و دويست و نود و يک از طرف شرقی مسجد عمارت جديد کرده و يک طاق نيز افزودند و مسجد زمستانی ديگر در جانب شرقی مسجد احداث کردند، بعدها در سال هزار و سيصد و ده هجری به واسطهء شکست فاحشی که در آن طاقهای جديدالاحداث و مسجد زمستانی واقع شده بود مجدداً يک جرگه طاق احداثی را با مسجد زمستانی برداشته به وسعت مسجد افزودند و مسجد زمستانی موقوف شد و فعلاً مسجدی چهار ستون سنگی عرض و شش ستون طول و طول آن به قبله افتاده و مقام نيز در سوی قبلهء همين مسجد است و ما بين اين مسجد و مقام، رواق مقام واقع شده که از متعلقات مقام و در حکم دهليز اصل مقام است.
از نوشته های تاريخ داری که در منضمات مقام هنوز باقی مانده و نوشته ای بر بالای سر در مدرسهء اکبريه که روی به مغرب و مشرف به ميدان صاحب آباد يا صاحب الامر می باشد.
آدرس: آذربایجان شرقی، تبریز، انتهای خیابان دارائی، میدان صاحب الامر
