عمارت مسعودیه بنایی است مربوط به دوره قاجار که در تهران میدان بهارستان واقع شده است. باغ عمارت مسعودیه به دستور مسعود میرزا، ملقب به ظل‌السلطان، فرزند ناصرالدین شاه، در 1295 ق، در زمینی به وسعت حدود 4000 مترمربع، مرکب از بیرونی (دیوان خانه) و اندرونی و دیگر ملحقات بنا شده است.
عمارت مسعودیه به همراه باغ نگارستان، باغ لاله‌زار و باغ سردار ایروانی یکی از اماکنی است که در محدوده شمال حصار شاه طهماسبی تهران در عصر ناصری بنا شده و همچنان که خصوصیات باغ‌های ایرانی را داراست با نقش‌مایه‌ها و عناصری از معماری فرنگی مزین شده است. نام این عمارت نیز برگرفته از نام مسعود میرزا به مسعودیه شهرت یافته است و معمار این بنا استاد شعبان معمار باشی است.
مجموعه عمارت مسعودیه شامل ۵ عمارت دیوانخانه، سفره‌خانه، حوضخانه، عمارت سید جوادی، عمارت مشیرالملکی و عمارت سردر، مملو از گچ‌بری، کاشی‌کاری، خطاطی، نقاشی دیواری و به طوری کلی تزئینات نفیس، تقسیم‌بندی‌های فضایی و عملکردهای متنوع است. این مجموعه تاریخی دارای ۷ کتیبه است که دو کتیبه در سردر اصلی، یک کتیبه در سردر کالسکه‌رو، دو کتیبه در عمارت دیوانخانه و دو کتیبه نیز در عمارت مشیریه قرار دارد.
وجه تسمیه
مسعود میرزا در سال های ۱۲۹۰ هجری قمری باغ عمارت نظامیه را خرید و از آن به بعد ساخت و ساز در آن به فرمان وی آغاز شد و به همین خاطر از همان دوران این ملک با نام مسعودیه شهرت یافت و تا امروز که عمارت اتفاقات و وقایع متفاوتی را از تاریخ ایران به خود دیده، به همین نام خوانده می شود.
عمارت مسعودیه در گذر تاریخ
این عمارت بسان لوحی است که حوادث و وقایع مختلفی را از تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین برخود حک کرده و از نزدیک شاهد وقایع مهم تاریخی بوده است. در زمان انقلاب مشروطه مظفرالدین شاه قاجار برادر میرزا مسعود (ظل السلطان) پادشاه ایران بود. از آن جا که ظل السلطان با برادر و برادر زاده اش محمدعلی شاه اختلاف داشت و عمارت نیز در نزدیکی میدان بهارستان واقع شده، عمارت مسعودیه به یکی از پایگاههای مشروطه خواهان تبدیل شد.
بهانه به توپ بستن مجلس توسط محمد علی شاه در نزدیکی این عمارت رقم خورد، به این صورت که حیدرعمو اوغلو از سوسیالیست های مخالف حکومت استبدادی شاه قاجار، در سال ۱۲۸۷ شمسی بمبی دست ساز را در نزدیکی عمارت ظل السلطان به زیر کالسکه محمدعلی شاه قاجار انداخت، او نیز به تلافی این عمل به کمک کلنل لیاخوف روسی مجلس را به توپ بست. اما اتفاقات و حوادث به اینجا ختم نمی شود، بعد از این جریان های مهم تاریخی عوامل استبداد عمارت مسعودیه را گلوله باران کردند و مشروطه خواهانی که در این مکان مخفی شده بودند، کشته یا زخمی شدند. در ۱۲۸۷ هجری شمسی این بنا توسط فرزند ظل السلطان به همدم السلطنه، همسر جلال الدوله، دختر میرزا یوسف مستوفی الممالك صدر اعظم به قیمت ۵۰۰۰۰ تومان، فروخته شد. دوران استبداد محمدعلی شاه قاجار که به پایان رسید، عمارت روی فرهنگ را به خود دید و ساختمان های آن صرف امور و خدمات فرهنگی شد.
رضا خان سردار سپه (رئیس الوزرا و فرمانده كل قوا)، عمارت را در سال ۱۳۰۱شمسی از همدم السلطنه برای دولت خرید و در سال بعد آن را به وزرات فرهنگ، اوقاف و صنایع مستظرفه هدیه كرد.
اولین کتابخانه رسمی در سال ۱۳۰۴ در این عمارت پایه گذاری شد. سال های بعد یکی از اتاق های عمارت ظل السلطان محل نگهداری آثار ارزشمند باستانی شد و می توان از این ساختمان با عنوان اولین کتابخانه و اولین موزه رسمی ایران یاد کرد.
در سالهای ۱۳۴۲و ۱۳۴۳ دانشکده افسری مدتی میهمان این مکان شد، سپس آموزش و پرورش در سال ۱۳۴۵ در اینجا مستقر شد. سرانجام در سال ۱۳۷۷ عمارت مسعودیه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قسمت ها عمارت مسعودیه :
عمارت دیوان خانه، عمارت سفره خانه، حیاط سید جوادی، عمارت سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت عمارت سر در پیاده‌رو، عمارت سر در كالسكه‌رو، باغ دیوانخانه و بناهای جدید از شمال به جنوب.
آدرس : میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان
