مسجد کبود (به ترکی آذربایجانی: Göy Məscid- گوی مچید) یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است، که حدود 600 سال پیش ساخته شد.
تنوع و ظرافت کاشی‌کاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به خصوص به دلیل رنگ لاجوردی (آبی ایرانی) کاشی کاری‌های معرق آن سبب شده‌است که به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یابد. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.
يکي از شاهکارهاي معماري دوره اسلامي که در شهر تبريز قرار گرفته مسجد کبود است. در كتابهای تاریخی، این بنای باشكوه را «عمارت مظفریه» خوانده اند كه مورد توجه ابو المظفر یعقوب بهادر خان قرار گرفت. در این روزگار تبریز در نهایت آبادانی و رونق بود. آنچه بر سر در این عمارت باشکوه جلوه گر است این جمله است: «العماره المبارکه المظفریه»، شاید همین کفایت میکند که این مجموعه آباد و ویران را مظفریه بنامند.
اين بنا با نامهاي مختلف از جمله گوي مسجد (به ترکي همان مسجد کبود)، مسجد شاه جهان، عمارت و مسجد مظفريه معروف و مشهور بوده است. باني مسجد ابوالمظفر جهانشاه بن قره يوسف از امرای قراقوينلو بود ولی نظارت ساخت مسجد زيرنظر همسرش جان بيگم خاتون و يا به عقيده برخي از مورخين دخترش صالحه بوده است.
در کتيبه‌هاي باقي مانده از اين بنا تاريخ پايان اين مسجد سال ۸۷۰ ه ق است. متاسفانه اين بنا در زلزله سال ۱۱۹۳ ه ق تبريز ويران شد تمام سقف فرو ريخت و تمامي ديوارها را خراب کرد ولي آنچه از اين بنا باقي مانده در نوع خود بي نظير است و به علت کاشيکاری معرق و تلفيق آجر و کاشي و رنگهاي بسيار متنوع کاشيها لقب فيروزه اسلام گرفته است. علاوه بر کاشيکاری ها سردر بسيار بلندش توجه اکثر سياحان و باستان شناسان را به خود جلب کرده است و تمامی آنها را وادار به نوشتن چند خطی از زيبايی اين بنا کرده است.
توصيفات سياحانی که قبل از خرابی اين بنا مطلب نوشته‌اند خواندنی است از جمله کاتب چلبی و تاورنيه که خصوصاً با تمام جزئيات معماري اين مسجد را وصف کرده است. هر دوی اين نويسندگان بين سالهای ۱۰۴۶-۱۰۴۵ ه ق (قبل از زلزله) از تبريز و اين بنا ديدن کرده‌اند. چلبی سردر اصلي را از طاق کسری بلندتر ديده است و تاورنيه علاوه بر سردر و کاشيکاريهای بی نظير آناز دو مناره بسيار بلند صحبتميکند که مشخص است در هنگام زلزله کاملاً از بين رفته است.
ظمت مسجد کبود به عنوان يکی از 10 مسجد زيبا و ديدني و منحصر به فرد از لحاظ معماری جهان اسلام به علت ملحقات زياد آن از قبيل عمارت مظفريه، خانقاه، صحن و عبادتگاه هاي دروني، کتابخانه، قرائت خانه و حوضخانه آن است و علاوه بر آن قرار گرفتن اين مسجد در قلب شهر تبريز و در جوار جاده ابريشم بر مرکزيت و اهميت آن افزوده است.
متاسفانه درحال حاضر هيچ یک از این ملحقات برجاي نمانده اند فقط قسمتي از مسجد که آن هم بسيار آسيب ديده بود و مرمت شده است.
از قسمتهاي ديدنی اين مسجد قسمتی از سقف است که طلا و لاجورد با يکديگر کار شده است و در نوع خود بي نظير است. در داخل مسجد قسمت شبستان کوچک سردابي است که در آن جاي دو آرامگاه است که احتمال مي‌دهند از آن جهانشاه و همسرش باشد زيرا در روايات تاريخي آمده است که جنازه جهانشاه پس از کشته شدن به اين مسجد منتقل و دفن شده است. گرچه اين گورها در حال حاضر خالي هستند.
این مسجد در زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری ویران شد و در سال ۱۳۱۰ شمسی جزو آثار ملی به ثبت رسيد درسالهای ۱۳۱۸ و ۱۳۴۵ هجری شمسی مرمت وبازسازی آن به همت زنده یاد استاد رضا معماران انجام گرفت. در سالهاي ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۴ هجری شمسی نیز بازسازی گنبدهای بالای شبستان انجام شد. در سالهای اخير مرمت و تکميل ساختمان، محوطه‌سازی و اجرای بخشی از نقوش داخلی عمارت انجام شده است. مرمت مسجد به صورتی است که سعی شده هر آنچه که از آجر و کاشی و سنگهای مرمر باقی مانده است در جايهای اصلی خود حفظ شوند.
(چون اروپاییان آبی لاجوردی را بنام آبی ایرانی میشناسند، مسجد کبود را مسجد آبی می نامند.)
معماری و ویژگی‌های بنا
مسجد کبود از نمونه‌های منحصر به فرد معماری کهن ایرانی و تنها بنایی است که از دورە‌ی فرمانروایی قراقویونلوها در پایتخت آنها، یعنی تبریز، باقی مانده است. زیبایی‌های معماری این مسجد چنان جالب و جذاب است که پس از گذشت قرن‌ها و نیز صدماتی که بر ساختار آن وارد آمده است، هر انسان صاحب ذوقی را متحیر و مبهوت می‌سازد. بارزترین ویژگی مسجد کبود و شهرت وافر آن با معماری ویژه تلفيقی و اعـجاب‌انگيزش بيشتر به دلیل کاشی‌کاری معرق و تلفيق آجر و کاشی، اجرای نقوش پرکار و در حد اعجاز آن است که زینت‌بخش سطوح داخلی و خارجی بنا است.
در متن کتيبه برجسته سر درب باشکوه و پر نقش و نگار آن، عمارت مظفریه و نيز نام نعمت‌االله بن محمد البواب ، خطاط و احتمالا طراح نقوش که از هنرمندان برجسته خوشنویسی آذربایجان بوده، درج شده است. چنين به نظر می‌رسد که ساختمان مسجد کبود مانند یادبودی از پيروزی‌های جهانشاه بر پا شده است، به طوری که در این خصوص می‌توان به سوره «فتح» که به صورت کامل و به شکل برجسته، زینت‌بخش دور تا دور بالای شبستان بزرگ است، اشاره کرد. نام جهانشاه نیز در کتيبه بالای درب ورودی نقش بسته که قبلا روکش طلایی داشته است.این مسجد دارای گنبدخانه است که گرداگرد آن را شبستان فرا گرفته است. محراب نخستین مسجد ویران شده و آن را درگاه کرده‌اند و پیش از آن از دو سوی محراب رفت و آمد می‌کردند. از نظر فرمی، مسجد کبود در مقایسه با دیگر مساجد مشهور ایرانی، فاقد میانسرا است.
