در استان زیبای اردبیل و در ۸۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان مشکین شهر از شهرهای این استان، یک بنای تاریخی مهم قرار دارد که هم تاریخی شنیدنی دارد و هم معنی لغوی آن جالب است که به قلعه تاریخی قهقهه معروف است. این دژ یا قلعه که به ترکی قاه قاه قالاسی نام دارد و معنی آن به فارسی یعنی قلعه قهقهه، از نظر لغوی به معنی صدای بلند خنده است و یک نظر دیگر هم هست که به معنی آواز کبک است.
شهرت و معروفیت بسیار زیاد قلعه تاریخی قهقهه در تاریخ به خاطر این است که محل زندانی شدن و حبس اشخاص تاریخی و سیاسی معروفی مثل شاهزادگان عصر صفویه و دیگر افراد در دوره های گذشته است. قلعه تاریخی قهقهه در بخش مرادلو و در میان روستای قره آغاج کلان و روستای گنچویه از روستاهای مشکین شهر است.
مشخصات بنای قلعه:
به گفته یکی از کارشناسان باستان شناسی این قلعه از واحدهای تاسیسات دفاعی، نگهبانی، زندان، مخازن و انبار تشکیل شده و تمامی نکات امنیتی در احداث این قلعه برای نگهداری زندانیان رعایت شده است.
این قلعه در تپه سنگی به ارتفاع تقریبی ۳۰۰ متر از زمین‌های اطراف قرار داشته و اطراف آن را با حصار مستحکم و غیر قابل نفوذ احداث نموده‌اند که با گذشت سالیان دراز هم اکنون نیز ورود به آن تقریباً غیر ممکن بوده و فقط در شرایط جوی مناسب امکان‌پذیر است سطح قلعه حدود ۵ هکتار (۱۰۰×۵۰۰) و اختلاف سطح در سطح فوقانی قلعه کمتر از ۳۰ متر است.
شگفت انگیزترین معماری قلعه شبکه آب آن است. تنها راه استحصال آب در این دژ جمع کردن آب‌های سطحی حاصل از آب باران و بارش برف است .
دژبانان و یا ساکنان برای اندوختن آب حفره‌هایی مانند حوضچه در مسیر آب باران روی صفحه افقی در دل سنگ کنده‌اند که از آن جمله می توان به چهار مخزن به قطر پنج متر در قسمت شمال شرقی و تعداد ۱۱ آب انبار به ابعاد ۵۰×۱۰×۲٫۵در قسمت غربی قلعه اشاره کرد. در نگاه اول علت استفاده این حوضچه ها در دل کوه و در ارتفاعات که به شکل بدیعی کنده شده برای بیننده مبهم است اما مطالعه تاریخ این منطقه نشان می دهد که این حوضچه ها به راستی برای تامین آب آشامیدنی استفاده شده است.
بلندترین بخش دژ قسمت جنوبی آن است. آثاری در این قسمت دیده میشود که حکایت از وجود یک ساختمان ۲۲×۲۴ متری دارد که هم اکنون با خاک یکسان شده و به احتمال قوی جایگاه نگهبانان بوده‌است؛ چرا که این قسمت به طور کامل به قلعه و دره‌های همجوار اشراف دارد. این ساختمان با ملات گچ آهگ و آجر ساخته شده بوده‌است.
این دژ شامل سه دیوار یا سه حصار متداخل است و حصار چهارم به عنوان زندان از آن استفاده می‌شده است. تنها مسیر صعود به قلعه از مسیر شمال شرقی است که پس از حدود یک ساعت پیمایش مسیر می‌توان به ورودی قلعه رسید. این ورودی، راهرویی با طاق جناقی است که از سنگ و آجر ساخته شده و از آن به محوطهٔ قلعه راه وجود دارد. زندان دژ در منتهی‌الیه قسمت شرقی قلعه واقع شده و راه ورودی آن حفره‌ای طبیعی است که در دل تخته سنگی عظیم و قطور وجود دارد و با قراردادن سنگی دیگر در مقابل آن، همچون در، زندان را محصور می‌کردند. ۳ قسمت فضای زندان به پرتگاه و به سوی دره‌ای ۸۰ متری است.
سطح فوقاني صفه قله که تاسيسات قلعه در آن ها بنا شده نسبتا مسطح و در حدود يک هکتار وسعت دارد اين قلعه در ۴ طرف داراي بريدگي هاي عمودي و پرتگاه هاي رفيعي است که نفوذ ناپذير مي باشد تنها در بخش کوچکي از ضلع غربي داراي بريدگي هاي کم ارتفاع و با شيب هاي نسبتا ملايم مي باشد که به دامنه ها راه پيدا مي کند در بريدگي ها کم ارتفاع پله هاي کم عرض کنده شده و در بعضي نقاط به آن افزوده اند در هر حال محل عبور و صعود به قلعه در حد و ظرفيت يک نفر بوده است. با احداث باروها - برج ها - دروازه ها در مسير هاي ورودي بر صلاحيت قلعه افزوده اند. مصالح به کار رفته سنگ مالون ماسه اي و آذرين با ملات گچ مي باشد طاق هشتي و بخشي کوچکي از تاسيسات روي قلعه آجر چهار گوش مي باشد. واحدهاي تشکيل دهنده قلعه اعم از تاسيسات دفاعي - نگهباني - زندان - مخازن - انبار و ... هنوز مطالعه نشده است لازم است به موازات عمليات حفاظتي و ساماندهي پژوهش هاي باستان شناسي نيز انجام پذيرد. در ارتفاعات قلعه و در دامنه هاي آن هيچ گونه چشمه اي مشاهده نشده است تنها منبع تامين آب مورد نياز ساکنان قلعه حوضچه هايي است به طول و عرض تقريبي ۵×۳ متر و عمق ۲ الي ۴ متر که در مسير آب باران روي صفه فوقاني کنده شده و در زمستان ها با آب برف و باران پر مي شده است آب اضافه بر آن احتمالا بوسيله قاطر و حيوانات بارکش از روستاي همجوار به قلعه حمل مي شده است ارتفاع قلعه از سطح دريا ۱۱۷۹ متر و از بستر دره هاي اطراف ۳۰۰ متر مي باشد.
آدرس: اردبیل٬ مشگین شهر٬ ۸۵ کیلومتری شمال شرقی مشکین شهر
