یکی از شهرهای باستانی و کهن استان آذربایجان شرقی شهرستان میانه است. پیشینه و سابقه تاریخی شهرستان میانه به ده‌ها سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد و بعضی نوشته‌ها سابقه تاریخی میانه را تا ۷۲۰ سال پیش از میلاد نیز نقل می‌کنند. وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند. در کتابهای تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان نام این شهرستان را میانج ثبت کرده‌اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود. یکی از آثار کهن به جای مانده از پیشینیان در این شهرستان قلعه‌ای بر فراز کوه قافلان کوه است که به آن قلعه دختر (قیزقالاسی) می‌گویند. این اثر به شماره ۸۷۰ به ثبت ملی رسیده است.
وجه تسمیه:
درباره نام قلعه روایات مختلفی وجود دارد. به روایتی گفته می شود دختر پادشاهی بر علیه پدر خویش شورش می‌کند و پدر او را به نقطه دور تبعید می‌کند و برای وی قلعه ای ساخته و او را در آنجا حبس می کند. دختر شاه به امید آزادی خویش روز شماری می‌کند و چوپانی که آن طرف رود قیزل اوزن به چوپانی مشغول بوده توجه او را جلب می‌کند و این دو عاشق هم می شوند و چوپان هر شب رودخانه سرد و خروشان قیزل اوزن را می شکافت و به دیدار شاهزاده می آمد و شاهزاده برای آنکه رنج این کار را از چوپان رفع سازد، پلی برای او روی رودخانه می زند و چوپان اولین کسی است که از روی پل رد میشود و به دیدار شاهزاده می آید.
این قلعه در کتابهای تاریخ و سفرنامه‌ها چنین توصیف شده‌است:
شکل عمومی آن کثیرالاضلاع غیرمنتظمی است که دره های عمیق و قله های تیز قافلانکوه را زیر پوشش خود قرار داده است. این بنا با آجر و سنگ ساخته شده و بلندی دیوار (باروی قلعه) اطراف آن به ۴ متر می رسد. این قلعه دارای یک دروازه و یک راه خروجی به ارتفاع سه متر است که راه خروجی آن بیشتر به راه فرار شباهت دارد و به تخته سنگ ها و پرتگاه های خطرناک منتهی می گردد. قلعه دختر، ۱۶ یا ۲۴ برج دیده بانی مخروبه دارد که ۸ برج آن بر رودخانه قزل اوزن مشرف است. در میان قلعه، دو منبع آب به ابعاد ۱۵*۱۰ متر و ارتفاع ۱۰ متر وجود دارد که آب آن به وسیله برف و باران تامین می شده است. دیواره جلویی آبگیر بزرگ، به ضخامت حدود یک و نیم متر از سنگ و ملات ساروج ساخته شده و قسمت بیرونی آن همانند ورودی اصلی قلعه با سنگهای صاف و تراشیده شده، نما داده شده است، بطوریکه این دیواره علیرغم معماری حیرت انگیز با قوسهای قسمت بیرونی که کاملآ یکدست و دقیق هستند، در ارتفاع حدود 15 متری از سطح دره قراردارد. با عنایت به گنجایش و ظرفیت این آبگیر بزرگ که در احاطه بلندیهای کوه واقع شده و تاحدودی از تابش دراز مدت خورشید و گرمای آن در طول روز در امان بوده، چنین برمی آید که تامین بخش عمده آب مایحتاج ساکنین قلعه، از این آبگیر بوده است. دو ضلع قلعه از صخره های طبیعی و یک ضلع آن از سنگ های تراشیده شده تشکیل یافته است. علاوه بر آن چاه های زیادی نیز در قسمت های مختلف قلعه وجود داشته که در مواقع حساس از آب آنها استفاده می شده است. در دیوار قلعه دو مدخل ساخته شده که هرکدام سه متر بلندی دارد و در بالای یکی از این مدخل ها کتیبه ای روی سنگ نوشته شده است. ساختار این قلعه به سه قسمت تقسیم می شود. الف : دیوار بیرونی که قطورتر ا ز دیگر قسمتها بوده که بوسیله ۲۴ برج دیدبانی ا ز قلعه پاسداری می شد. ب: دیوار داخلی که این دیوار حافظ قسمت اصلی قلعه یا قلب قلعه بوده. ج: قسمت داخلی قلعه که محل فرماندهی دژ محسوب می شود. ورودی و یا به عبارتی خروجی اضطراری در بلندتزین نقطه قلعه قرار دارد. باتوجه به آثار بجا مانده، ظاهرآ قلعه در سه طبقه ساخته شده که در اثر گذشت زمان و خرابی های ببار آمده، سقف های چوبی که هنوز هم آثار و سوراخهای تعبیه چوب در دیوارهای قلعه، بخصوص در قسمت کناری ورودی اصلی بطور مشخص دیده میشود، بداخل قلعه فرو ریخته است.
در زمان حکومت شاه عباس صفوی، این قلعه محل تجمع و استراحت راهزنان و اشرار بوده که باعث ناامنی منطقه بودند لذا به دستور وی دیوارهای قلعه تخریب شده است.
عقیده باستان شناسان بر این است که این قلعه مانند قلعه دخترهای دیگر، به یاد ایزدبانوی ناهید یا آناهیتا شاخته شده است. پرستشگاه های این ایزدبانو را اغلب در بلندی ها می ساختند و حاکمان و بازرگانان و کشاورزان هر ساله با هدایای نفیس عازم این پرستشگاه ها میشدند چرا که الهه آناهیتا مظهر نعمت و فراوانی آب و باران، در اقتصاد، بویژه کشاورزی پشتیبان این مرز و بوم بود. این قلعه ها بیشتر در کنار رودخانه های عظیم و دریاها سا خته می شده است.
آدرس: آذربایجان شرقی٬ میانه٬ ۲ کیلومتری پل دختر ٬ بالای کوه‌های قافلانکوه
