بنای معروف به بازه هور قطعه ی سنگی است که در قدیم به آن چهار تاقی گفته میشد. بر اساس شواهد تاریخی این چهار تاقی جزء قدیمی ترین چهار تاقی ایران محسوب میگردد، از نظر باستان شناس معروف پروفسور آرتور کهن ترین چهارتاقی (گنبد) جهان به شمار می آید. از نظر لغوى بازه در فارسى درى قسمتى از دیواره كوه را میگویند كه خورشید از میانه باز آن بطرز باشكوه و زیبایى طلوع میکند و شاید نام بازه هور از همین جا برگرفته شده باشد. این بنا در سال 1310 به عنوان بنای ارزشمند تاریخی دوران قبل از اسلام خراسان رضوی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، و به همین دلیل بین اهل تاریخ و فرهنگ خراسان دارای ارزش والایی است.
بنای تاریخی بازه هور در قسمت جنوبی رباط سفید در فاصله 65 کیلومتری شهر مشهد واقع شده است. این بنا در قدیم برای کاوانهایی که در مسیرهای جنوب خراسان، سیستان و بلوچستان و کرمان فعال بودند بسیار حائز اهمیت بود.
بنای چهار تاقی بازه هور مانند یک تالار مجلل در دوران ساسانی است، کاوشهای اولیه بیان گر این است که به احتمال زیاد این بنا بنایی حکومتی و متعلق به درباریان دوران ساسانی است گرچه از سویی نیز به اعتقاد برخی پژوهشگران، این بنا جزء چهار تاقیهای گاهشماری و محاسبه نجومی در معماری ایران باستان و نه چهارطاقی‌های مذهبی و آتشکده‌ای محسوب میشود
باستان شناسان عقیده های متفاوتی را بر اصل این بنا بیان نموده اند برخی بر این باورند که این بنا برای حفاظت از راه بوده و بعضی دیگر بنا را آتشکده ای در عصر ساسانی خواندند.
برخی اینتطور نظر خود را بیان کردند که چهارتاقی بازه هور فقط یک سازه معماری تنها نباید باشد بلکه بخشی از یک مجموعه معماری در مجاورت یک زیستگاه عصر ساسانی است که قلعه‌ای بر آن مشرف بوده است، که قطعه های کشف شده ی سفالهای مربوط به دوران ساسانی در این بنا این نظریه را به حقیقت نزدیکتر میکند. و نشان دهنده این است که این مجموعه در زمان ساسانی رونقی بسیار داشته و سالهای سال مورد استفاده و توجه مردم بوده است. شواهد باز مانده حکایت از این دارد که بنا با زیرسازی محکم به روش مرسوم در دوران ساسانی ساخته شده، که ساخت بنا تشکیل شده از یک تالار مرکزی و دالانهایی در دو طرف شمال و جنوب و ایوان ستون دار در سمت شرق بنا است.
به روایت تیم کاوش حفظ شاکله اصلی در طول تاریخ یکی از مهمترین امتیازات این بنا به حساب می آید، که دلیل آن زیرسازی مناسب این بنای تاریخی قبل از احداث به روش معماری ساسانیان است. گرچه ظاهر این بنا به شکل آتشکده‌های دوران ساسانی است اما تاکنون در جستجو های انجام شده توسط باستان شناسان اثری از دیگر آثار متعلق به آتشکده مانند آتشدان یا پایه‌هایی که آتش روی آن قرار می‌گیرد مشاهده نشده و به همین دلیل تحقیقات باستان شناسان در مورد این بنای تارخی همچنان ادامه دارد.
بهتر است بدانیم که چهارتاقی، در معماری به بنایی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهار پایه و یک تاق گنبدی روی آن، با چهار ورودی تاق‌دار گفته میشود.
این نوع بناها در گذشته کاربرد‌هایی از قبیل ساخت بناهای مذهبی داشته اند. ناگفته نماند که چهارتاقی ها کاربردهای غیر مذهبی نیز داشته و به عنوان بخشی از آذین‌بندی در جشن‌ها استفاده می‌شدند. باید این را بدانید چهارتاقی‌هایی هم هستند که دارای کاربردهای چندگانه‌ای بوده‌اند. چهار تاقی بازه هور از این دست بناها به شمار می آید.
باستان شناسان معتقدند بنای باستانی بازه هور می تواند راهی برای شناسایی بیشتر دوران ساسانی برای تاریخ نویسان باز کند یا به عبارتی دریچه ای جدید به عصر ساسانی برایمان بگشاید. با نگاهی به آثار بجا مانده در اطراف بازه هور میتوانیم به سامانه جامعی از نظام معیشت در عصر ساسانی پی برد.
معرفی دولت ساسانی
ساسانیان نام دودمانی ایرانی است که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی(۴۲۷ سال) تا پیش از دوره اسلامی بر ایران حکومت کردند.
سلسله ساسانی ۴۰۰ سال شاهنشاهی جهانی داشت و دنیا را تحت تاثیر مناسبات خود قرار داد بطوری که سکه های ساسانیان از یکطرف در چین در شرق آسیا و از سوی دیگر در اسکاندیناوی در شمال و غرب اروپا یافت می شود.
