کلیسای مریم مقدس تبریز قدمتی حداقل پانصدساله دارد؛ از این رو عجیب نیست که مسیحیان تبریز این مکان را برای برگزاری مراسمشان برگزیده‌اند. اینجا بزرگترین و قدیمی‌ترین کلیسای تبریز است که ارمنیان تبریز مراسم ملی مذهبی کلیسای حواری ارمنی را در آن برگزار می‌کنند. منظور از کلیسای حواری ارمنی، یا به اختصار کلیسای ارمنی، آن است که فقط ارمنیان مسیحی در آن حضور می‌یابند.
بنای اولیهٔ این ساختمان، بر طبق قدیمی‌ترین سنگ قبر موجود در آن، به حدود سال‌های ۸۷۹ تا ۹۷۹ خورشیدی (۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی) باز می‌گردد. کلیسا دارای سردر سنگی است که با توجه به تزیینات، نوع قوس و ویژگی‌های معماری به کار رفته در آن می‌توان قدمت آن را به سده هفتم هجری (۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ میلادی) و هم دوره با حکومت ایلخانان مغول در ایران نسبت داد.
پس از زمین‌لرزه تبریز در ۱۱۵۸ خورشیدی (۱۷۸۰ میلادی)، با استناد به کتیبهٔ نصب شده در آن، در ۱۱۶۱ خورشیدی (۱۷۸۲ میلادی) به سبک دوران صفویه بازسازی شده است.
در بنای این كلیسا از سبک ارمنی استفاده شده، این شیوهٔ ساخت مربوط به سده‌های هفتم تا نهم میلادی در ارمنستان است. پلان این بنا به شکا صلیب می باشد. چهار ستون قطور سنگی در وسط پلان قرار گرفته و گنبد مرکزی بر روی این ستون ها اجرا شده است. مصالح عمده به کار رفته در بنا سنگ و آجراند و تزیینات بنا در نمای خاص آجری آن است.در اصلی آن از مقابل محراب و دو در فرعی از طرفین به درون باز می شود. در اصلی روی هشت ستون سنگی اتاقک گنبد داری جهت دو ناقوس كلیسا تعبیه شده است. در بالای در ورودی ، روی كتیبه مرمرین كوچكی به خط و زبان ارمنی تاریخ تاسیس كلیسا نوشته شده است. داخل كلیسا همانند اغلب كلیساهای گریگوری چهار ستون قطور سنگی دارد كه گنبد مركزی روی آن قرار گرفته است. محراب قریب هشتاد سانتی متر از كف كلیسا بلندی دارد و به وسیله نرده چوبی از سایر قسمت های كلیسا جدا شده است.
داخل کلیسا تصاویر زیبایی از حضرت مریم، حضرت عیسی و حواریون و قدیسان مسیحی به چشم می‌خورد. از چهار پرده‌ی نقاشی‌شده‌ی بالای چهار ستون اصلی، دو پرده بر اثر رطوبت کاملاً از بین رفته‌اند و دو پرده‌ی باقی مانده بر دیوار شمالی و جنوبی قرار داشتند. چهار تابلو نقاشی اصلی (تاریخی) بر روی چرم اجرا و سپس بر سطح دیوار چسبانده شده بود. اکنون دیگر آن نقاشی‌ها وجود ندارند و نقاشی‌های حاضر بر روی کرباس کار شده که از این لحاظ کلیسا را بین کلیساهای ایران خاص کرده است.
به نقاشی‌هایی که بر روی پارچه‌ی کرباس انجام میشود و سپس بر دیوار چسبانده میشود اصطلاحاً دیوارنگاره‌ی بوم‌پارچه می‌گویند. در این حالت نقاشی روی کرباس جزئی از معماری شده و جدا شدن از محل اصلی تمامیت و اصالت اثر را خدشه‌دار می‌سازد. کلیسای مریم مقدس تبریز به همراه کلیساهای وانک و مریم اصفهان از معدود کلیساهای ایران هستند که دیوارنگاره‌ی بوم‌پارچه دارند
کلیسای مریم مقدس تبریز دارای حیاط درخت‌کاری شده‌ای است. از خاطرات این حیاط آن است که چاپخانه‌های نخستین تبریز را به خود دیده است؛ در سال ۱۲۶۷ – ۱۲۶۸ خورشیدی (۱۸۸۹ میلادی)، اسقف استپانوس مختیاریان یک دستگاه ماشین چاپ برای رفع نیازهای مدرسه‌ی آرامیان تهیه کرد و به اینجا آورد.
امکان بازدید از کلیسا با هماهنگی قبلی وجود دارد؛ اگر غیر مسیحی هستید، برای بازدید به مجوز کتبی از ارشاد احتیاج خواهید داشت. مدت زمان بازدید نیم ساعت است و البته زمان بازدید مشخصی هم ندارد. کلیسا در تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان، ۲۵ شوال و ۱۴ خرداد هم تعطیل است.
