آرامگاه شمس تبریزی، مدفن عارفی نامی و بزرگ است که در مسلک عشق مولوی عارف و شاعر بزرگ ایرانی را به عرش رسانیده است. در کنار این مدفن مناری بزرگ پوشیده از شاخ قوچ وحشی وجود دارد که به برج شمس تبریزی معروف است. منار شمس تبریزی از بناهای منحصربه‌فرد منطقه است که جهانگردان و گردشگران زیادی را به خود جلب میکند. مردم تعداد بیشماری از متصوفان را که در آذرماه هر سال برای انجام مراسم در جوار منار جمع میشدند به یاد دارند. اینک نیز کنگره بین‌المللی شمس تبریزی همه ساله در شهر خوی برگزار میشود
منار این آرامگاه به صورت مجوف بوده و پلکان مارپیچی از ورودی منار که در قسمت پایین آن قرار دارد به انتهای منار و به قسمت موذن آن منتهی میشود که روی به قبله دارد. پی و حدود ۵۰ سانتی‌متر از بنای قسمت تحتانی با سنگ ساخته شده است. البته با در نظر گرفتن اینکه مقداری از پی آن توسط رسوبات سیل و غیره زیر خاک مانده است، از این قسمت به بعد تمام منار از آجر میباشد که در وسط آجرها کله‌های قوچ گذاشته شده و از نظر فرم به سه دسته تقسیم شده است.
در فاصله سه کیلومتری مرکز خوی استان آذربایجان غربی، در بین خانه های کوچه شمس تبریزی، در محله امامزاده، برجی از شاخ های قوچ به بلندی تقریبی ۱۴ الی ۱۵ متر دیده میشود که به منار شمس تبریزی معروف است؛ آرامگاه شمس نیز در فاصله ۱۰ متری از مقبره قرار دارد.
اسناد و مدارک مختلف این بنا را به اشخاص متعددی نسبت داده اند، ولی در روایت های عامه و سفرنامه ونیزیان آن را به شاه اسماعیل اول صفوی نسبت داده اند، که بعد از شکار یک روزه اش دستور داده کله قوچ های وحشی را در آن به کار برده و از همان کله ها و آجر مناری ساختند.
تصاوير مينياتوری بجای مانده از مقبره شمس تبريزی در شهرستان خوی نشانگر این است که در ابتدا ۳ مناره اطراف قبر شمس وجود داشته و تصویر این سه منار در کتاب بیان «منازل سفر عراقین» در دوره سلطان سلیمان امپراتور عثمانی در سفر به خوی و زیارت آرامگاه شمس تبریزی کشیده شده است که مسیر لشکرکشی وی را نیز نشان می دهد. (زیرنویس تاریخ ۹۴۲ قمری در آن کتاب آمده است). سال های بعد یکی از منارها خراب شده، اما سیاحان دوره قاجار و جهانگیر میرزا که مطالبی در مورد خوی دارد و نیز در ترجمه کتاب آثار البلاد و اخبار العباد قزوینی از دو منار صحبت شده است. بنا به نقل معتمدین و پیرمردان محل حدود ۱۲۰ سال پیش یکی دیگر از منارها نیز تخریب شده و کنون فقط یکی از آنها باقیمانده است.
سبک معماری منار بسیار به بناهای دوره سلجوقی نزدیک است که در بردسیر کرمان موجود است و به «میل قاوردی» معروف میباشد. این منار برجی استوانه ای شکل است و هیچ نشان و اثری از بقایای بنایی که این منار در رابطه با آن باشد، به دست نیامده است. منار به صورت مجوف (میان تهی) بوده و پلکانی مارپیچی از ورودی منار که در قسمت پایین آن قرار دارد، به انتهای منار و به قسمت مؤذن آن منتهی می شود که روی به قبله دارد. پی و حدود ۵۰ سانتی متر از بنای قسمت تحتانی با سنگ ساخته شده است. بقیه منار از آجر ساخته شده که در وسط آجرها کله های قوچ گذاشته شده و از نظر فرم به سه دسته تقسیم شده است، قسمت تحتانی و انتهای آن که کوچک تر از بخش میانی است خالی، ولی قسمت میانی را با شاخ قوچ وحشی آرایش داده اند که فلسفه وجود منار نیز وجود این تزئینات است و به عنوان یاد بود ساخته شده است. به قولی هدف از آن به احتمال زیاد نمایش قدرت پادشاه بوده که در یک روز توانسته به قدری قوچ وحشی شکار کند که از شاخ آنها تمامی سطح خارجی منار را تزئین کرده اند.
از خصوصیات ویژه این بنا نصب شاخ های قوچ وحشی روی بدنه خارجی منار است که همراه با جمجمه حیوان به عنوان تزئین در منار نصب شده و در آجرکاری و فرم آن هیچگونه تزئینات دیگر به کار نرفته است.
زندگی شمس
محمد بن علی بن ملک داد تبریزی ملقب به شمس الدین یا شمس تبریزی از صوفیان مشهور است که در سده هفتم هجری میزیست. سخنان وی را که در مجالس مختلف بر زبان آورده، مریدان گرد آوری کرده اند که به نام «مقالات شمس تبریزی» معروف شده است.
طبق نوشته ها «هیچ آفریده ای را بر حال شمس اطلاعی نبوده چون شهرت خود را پنهان می داشت و خویش را در پرده اسرار فرو می پیچید».
شمس تبریزی در محضر استادانی چون شمس خونجی تحصیل کرده سپس به سیر و سلوک پرداخت و در نزد پیران طریقت، بزرگانی چون پیر سله باف و پیر سجاسی، به کسب معرفت پرداخت. از میان کسانی که شمس تبریزی از آنها تأثیر پذیرفته بود، شهاب هریوه (اندیشمند خردگرا)، فخر رازی، اوحد الدین کرمانی و محی الدین ابن عربی در مقالات شمس آمده است.
آدرس
آذربایجان غربی، خوی، محله امامزاده، کوچه شمس تبریزی
