دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک برازجان، کاروانسرایی از دوره قاجاریه است و در مرکز شهر برازجان، در مقابل میدان اصلی شهر برازجان قرار دارد و مدت های مدیدی به عنوان زندان مورد استفاده قرار می گرفت. مهندس مهدی بازرگان از جمله افرادی است که در این دژ، زندانی بوده است. این بنا سال 1377 با پیگیری‌های مکرر مدیریت میراث فرهنگی بوشهر به دلیل اهمیت و ارزش آن تخلیه شد و در جهت کاربری فرهنگی و هنری این اثر تاریخی مرمت‌های لازم روی آن صورت گرفت این کاروانسرا ویژگی های منحصر به فردی دارد و به همین جهت به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است.
این بنای معتبر و مستحکم که از ابینه باشکوه دوره قاجاریه به شمار می‌رود و در سال ۱۲۸۸ قمری مطابق با سال ۱۲۵۰ شمسی بنا به دستور یکی از نیکوکاران شیراز به نام حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی با هزینه‌ای معادل چهل هزار تومان به پول آن زمان و با معماری استادانه مرحوم حاج محمد شیرازی ساخته شده است.
دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک دارای مساحتی حدود ۷۰۰۰ مترمربع بازیربنایی معادل ۴۲۰۰ مترمربع است و 4 برج دارد و ارتفاع هر برج به ۱۲٫۷۰متر می رسد و دارای ۶۸ باب اتاق است. مصالح بکاررفته در این کاروانسرای قاجاری تماما سنگ و ساروج بوده و از تخته سنگهای بزرگ و کوچک در دیوار و کف ساخته شده است. این دژ دارای سنگرهای دیدبانی می باشد که در مرکز شهر و برای مقابله دشمنان به شهر ساخته شده بود.
لرد کروزن سیاستمدار و مورخ انگلیسی که زمانی سراسر ایران را در نوردیده وبنا به گفته خود اکثر کاروانسراهای ایران را از نزدیک تماشا کرده بود، درباره استحکام وعظمت کاروانسرای برازجان نیز اظهار نظر کرده ودرباره آن چنین می نویسد: «در میان تمام آنهایی که من دیده بودم این کاروانسرا بهتر ساخته شده بود و بهتر هم مانده بود. من به درون کاروانسرا رفتم وآن را بازدید نمودم از سنگهای بسیار محکمی ساخته شده، طرح ساختمان هم قابل تحسین بود، علاوه بر ایوان وسکوها و اتاقها واصطبل معمولی چند دستگاه بالا خانه برای اقامت توانگرانی که با خانواده خود از آن حدود می گذشته اند داشته است.
از این بنا تا سال 1300 شمسی به عنوان کاروانسرا استفاده می شد که به دلیل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتی شیراز به بوشهر مکانی مناسب جهت استراحت کاروانیان بوده است.
از سال 1300 شمسی که قشون نظامی به برازجان وارد شد این کاروانسرا محل مناسبی برای استقرار نظامیان شناخته شد.
از سال 1335 با تغییرات و تعمیراتی، این بنا در اختیار شهربانی قرار گرفت که از آن به عنوان زندان استفاده می شد و به همین دلیل به دژ برازجان معروف شد.
این بنا سال 1377 با پیگیری‌های مکرر مدیریت میراث فرهنگی بوشهر به دلیل اهمیت و ارزش آن تخلیه شد و در جهت کاربری فرهنگی و هنری این اثر تاریخی مرمت های لازم روی آن صورت گرفت.
آدرس: کاروانسرای مشیرالملک در ضلع شرقی میدان مرکزی شهر برازجان در استان بوشهر قرار دراد
